Η Ιστορία της Ελιάς

Η διαχρονική κληρονομιά της ελιάς στην Ελλάδα

Η ιστορία της ελιάς ξεκινά πριν από επτά χιλιετίες, ριζωμένη βαθιά στα εύφορα χώματα της Ανατολικής Μεσογείου. Ένα δέντρο ιερό, σύμβολο ζωής, που ταξίδεψε με τους Φοίνικες εμπόρους προς δυσμάς, κουβαλώντας μαζί του τον μύθο, τη γνώση και την υπόσχεση της γης.

Στην Ελλάδα — τη βοτανική και πολιτισμική πύλη της Μεσογείου — η ελιά δεν ήταν απλώς καλλιέργεια. Ήταν αποκάλυψη. Ήταν δεσμός ιερός ανάμεσα στον άνθρωπο και το τοπίο, ανάμεσα στην τροφή και το φως. Ήταν εκεί που ο άνθρωπος για πρώτη φορά δεν έσκυψε μόνο για να θερίσει, αλλά και για να τιμήσει.

Στην αρχαία Αθήνα, η ελιά έγινε θεμέλιο ταυτότητας και πολιτισμού. Καθώς η πρώτη δημοκρατία άνθιζε, η πόλη αναδείχθηκε σε κομβικό κέντρο παραγωγής ελαιολάδου στη Μεσόγειο. Το λάδι της ελιάς — το χρυσαφένιο της δώρο — είχε θέση ιερή: στη δημόσια ζωή, στις τελετές, στην καθημερινότητα. Από τον 7ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ., φιλόσοφοι, ιατροί και βοτανικοί το μελέτησαν με πνευματική αυστηρότητα, αναγνωρίζοντας τις θεραπευτικές, διατροφικές και καλλυντικές του ιδιότητες.

Αλλά η ελιά ήταν και κάτι ακόμη βαθύτερο: ένα αρχέγονο σύμβολο ειρήνης, σοφίας και συνέχειας. Στην καρδιά του ελληνικού μύθου, γεννιέται από μια θεϊκή διαμάχη. Όταν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά διεκδίκησαν την προστασία μιας πόλης, εκείνος πρόσφερε το νερό της θάλασσας· εκείνη, μια ελιά. Ένα δώρο χρήσιμο, διαχρονικό — πηγή τροφής, φωτός, ξυλείας και λαδιού. Οι κάτοικοι διάλεξαν το δικό της δώρο, και προς τιμήν της ονόμασαν την πόλη Αθήνα. Από τότε, η μοίρα της πόλης είναι άρρηκτα δεμένη με το δέντρο της σοφίας.

Ο μύθος συνεχίζεται και με τον Ηρακλή. Το ρόπαλό του ήταν φτιαγμένο από αγριελιά. Κι όταν ολοκλήρωσε τους άθλους του, φύτεψε μια ελιά στην Ολυμπία. Από τα ιερά της κλαδιά πλέκονταν οι κότινοι — στεφάνια που στόλιζαν το κεφάλι των νικητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όχι χρυσά, αλλά από φύλλα ελιάς· γιατί το μεγαλείο δεν βρίσκεται στο μέταλλο, αλλά στο νόημα.

Αιώνες μετά, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η ελιά εξακολουθεί να ευδοκιμεί. Η παραγωγή ελαιολάδου επεκτείνεται, και το Βυζάντιο γίνεται ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ελαιολάδου στον τότε γνωστό κόσμο. Στην Ορθόδοξη παράδοση, το λάδι αποκτά ιερότητα: χρίει, αγιάζει, φωτίζει. Είναι παρών σε κάθε τελετουργία, σε κάθε μυστήριο.

Κι όμως, πίσω από όλα αυτά — από τον μύθο και την ιατρική, από την οικονομία και την αυτοκρατορία — στέκει η Γαία. Η αρχέγονη Μητέρα-Γη της ελληνικής κοσμογονίας. Εκείνη που γεννά ζωή, προσφέρει καρπό, και μέσα από την ελιά, δημιουργεί έναν άφθαρτο δεσμό: ανάμεσα στον άνθρωπο, τη φύση και το θείο.